Čudesno poreklo simbola za dolar

Neodvojivi simbol "američkog sna" i čitave robne razmene i konzumerizma koji idu uz to, istovremeno obeležje svetlih aspiracija, raspirene pohlepe i nabujalog kapitalizma. Rado je upotrebljavan i u pop-kulturi (setimo se Ke$he i njenih početaka ili brojnih majica sa printom ovog logotipa), zatim umetnika poput Salvadora Dalija koji je ovaj simbol pretvarao u brkove ili Endija Vorhola koji ga je uokvirivao u  ramove na svilenoj pozadini, stvarajući dela koja su potom dostizala vrednost izraženu vrtoglavom sumom dolara.

Svoje mesto ovaj simbol pronašao je i u svetu emotikona  i to na onom sa znakom dolara umesto usta i očiju.  Ipak,  uprkos sveprisutnosti, poreklo znaka ove valute daleko je od toga da bude razjašnjeno, dok teorije o tome sežu od bohemskih novčića, preko Herkulovoh stubova, sve do trgovaca iz kolonijalnog doba.

Dolarov blizanac, sve samo ne bezvredan cent, logično je predstavljen sa malim slovom "c" kroz koje prolazi uspravna linija, ali za razliku od toga, u znaku za dolar nema nikakvog slova "D". Naprotiv, slovo kojim se obeležava dolar je slovo "S" kroz koje vertikalno prolazi slovo "U" samo bez donjeg zavijutka. I to je zapravo razlog koji izaziva najveću zabunu kada je razumevanje ovog simbola u pitanju, budući da nije jasno da li je namera bila da ova slova predstavljaju inicijale od "United States".

To je ono u šta spisateljica i folozofkinja Ajn Rend veruje. U jednom poglavlju romana iz 1957. godine "Pobunjeni Atlas", jedan karakter pita drugog o poreklu znaka za dolar. Odgovor je uključivao sledeće redove: "za dostignuća, uspeh, čovekovu kreativnu moć – i upravo iz tih razloga ovaj znak se koristi i kao obeležje nečasnosti. On predstavlja inicijale US".

Ipak, izgleda da Rend nije bila u pravu, zato što je do 1776. godine Amerika bila poznata pod nazivom "Sjedinjene američke kolonije", a postoje nagoveštaji da je znak za dolar bio u upotrebi i pre zvaničnog ustanovljenja Sjedinjenih Američkih Država iste godine, navodi BBC.

Foto: Pixabay.com

Istorija britanske funte seže 1.200 godina unazad u vreme Rimskog carstva, kada je bila korišćena kao skraćenica za "libra pondo", opšteprihvaćenu meru za težinu u čitavom carstvu, koja se doslovno može prevesti kao "funta težine".

U anglosaksonskoj Engleskoj, funta je postala novčana jedinica ekvivalentna težini funte srebra. U skladu sa rimskim nazivom, anglosaksonci su pozajmili znak i ukrasili slovo "L". Kosa crta u znaku došla je godinama kasnije označavajuči time da je u pitanju skraćenica, a ček u londonskom Muzeju Banke Engleske svedoči da je znak za funtu bio u upotrebi počev od 1661. godine, iako je trebalo da prođe još dosta vremena pre nego što je postao opšte prihvaćen.

Međutim, sam dolar ima, razume se, dosta kraći istorijat. U Kraljevini Bohemiji je tokom 1520. godine započeto kovanje novca,  a  srebro za tu namenu je vađeno u rudniku „Joachimsthal“ što u prevodu sa nemačkog znači „Joakimova dolina“. Nije teško zamisliti da je novac zahvaljujući mestu nastanka potom prozvan „joachimsthaler“, kasnije skraćeno na „thaler“, što postaje naziv koji se potom raširio svetom, pa je i kod nas poznat kao talir.  U holandskoj interpretaciji izgovara se „daler“, i u džepovima ranih imigranata prešao je Atlantik i potom postao „dollar“ u američkoj verziji engleskog jezika.

Uprkos relativno kratkoj istoriji ove valute, nema jasnog odgovora na pitanje odakle je znak za dolar potekao. Deluje kao da nije oficijelno dizajniran s obzirom na to da izgled znaka fluktuira – ponekad ima dve verikalne crte ali najčešće samo jednu. Jedna od hipoteza je da "U" i "S" zapravo označavaju "units of silver" (meru srebra).

Ipak, jedna od najezoteričnijih priča o poreklu ovog znaka vraća nas u doba bohemijskog talera, kovanice koja je na sebi imala gravuru zmije na hrišćanskom krstu. To je trebalo da predstavlja aluziju na priču o Mojsiju koji je nosio zmiju obnomotanu oko štapa u nameri da njome leči one koji su pretrpeli ujed. Znak za dolar, navodno, potiče odatle.

Još jedna verzija o poreklu znaka uključuje i Herkulove stubove, naziv koji su skovali Grci iz antičkog doba kako bi njime opisali grebene na ulazu u Gibraltarski moreuz. Ovi stubovi našli su svoje mesto i na španskom grbu, a tokom 18. i 19. veka pojavili su se na takozvanom "španskom dolaru" preteči kasnijeg pezosa. Stubovi su bili uvijeni na taj način da su krojili slovo "S", te nije teško pronaći sličnost sa kasnijim znakom za dolar.

Ipak, široko rasprostranjena i ujedno najprihvaćenija teorija do sad o poreklu ovog znaka takođe uključuje španske novčiće. Naime, u vreme kolonija, trgovina između španskih i engleskih doseljenika na američkom tlu bila je veoma živa i tadašnji pezos je bio zvanična valuta u Sjedinjenim Američkim Državama sve do 1857. godine. Istoričari ukazuju da je oznaka za ovu valutu bila skraćivana na slova "P" uvijeno slovom „S“. Potom, zahvaljući rukopisu trgovaca iz tog doba, „P“ se spojilo sa „S“ i izgubilo gornju kvržicu te se pretvorilo u vertikalnu liniju. Kako je španski dolar vredeo koliko i kasnije američki dolar, nije teško zamisliti da je i sam znak preuzet sa španskog dolara.

Pomalo je ironično da simbol koji je u srži američkog identiteta zapravo ima korene vezane za neku drugu državu. Ali nevezano za to kako je simbol nastao, sam dolar je zasigurno čisto američko otkriće. Možda nije njegov samostalni tvorac, ali jedan Irac, Oliver Polok, bogati trgovac i finansijer američke revolicije, ostao je u istorijskim knjigama zabeležen kao njegov tvorac.

Prvi štampani primerak valute sa znakom dolara izašao je iz štamparije u Filadelfiji 1790. godine i bio je delo američkog patriote Arčibalda Binija.

(T.T./BBC)