Sela se prazne, poljoprivreda se menja: Demografska kriza ruši temelje agrara

Transformacija poljoprivrednog sistema u Srbiji, kao i u ostalim tranzicionim evropskim državama, nije završena, a aktuelni procesi su veoma determinisani ekonomskom tranzicijom i procesom pristupanja Evropskoj uniji, pre svega kroz promene u vlasničkoj strukturi, veličini gazdinstava i korišćenju zemljišta, pokazali su rezultati istraživanja "Strukturne promene u poljoprivredi i uticaj na ekonomski rast" koje je objavio Republički zavod za statistiku.

Autori istraživanja navode da se poljoprivredna gazdinstva u tranzicionim državama razlikuju od onih u razvijenim evropskim državama u pogledu agrarne strukture, ekonomske snage, specijalizacije, nivoa mehanizacije i strukture zaposlenosti i ocenjuju da je pored nezavršenog procesa transformacije, poljoprivredni sistem u Srbiji suočen sa novim izazovima, kao što su klimatske promene, degradacija životne sredine i biodiverziteta.

Ipak, kao najveći jaz poljoprivrednog sektora naše zemlje u odnosu na razvijenije tranzicione evropske države ističu veliki zaostatak u produktivnosti.

Rezultati popisa poljoprivrede i popisa stanovništva su pokazali da su na strukturne promene u poljoprivredi izrazito uticali nepovoljni demografski trendovi na ruralnom području, kako što su pad broja stanovništva u ruralnim naseljima koji je bio dvostruko brži od pada broja ukupnog stanovništva, trend pada broja članova po domaćinstvu, intenzivan proces demografskog starenja, nepovoljna obrazovna struktura.

Strukturna analiza rezultata popisa poljoprivrede 2012. i 2023. ukazala je na brojne nepovoljne trendove u strukturi korišćenog poljoprivrednog zemljišta i porodičnih gazdinstava, kao i pravnih lica i preduzetnika.

Zaustavljena je fragmentacija poseda, ali je nastavljen trend pada broja gazdinstava sa isključivim prihodima od poljoprivrede, kao i stanovnika angažovanih na poljoprivrednim aktivnostima, 2012. godine svaki peti a 2023.godine svaki šesti stanovnik.

Proces demografskog pražnjenja ruralnog područja je posebno intenziviran u međupopisnom periodu od 2011. godine do 2022. godine, jer dok je ukupan pad broja stanovništva iznosio 7,5 odsto, pad broja stanovništva na seoskom području je bio 13,3 odsto.

Smanjenje seoskog stanovništva za 389.000 za 10 godina, ističu autori istraživanja, pokazuje razmere smanjenja radne snage u poljoprivredi.

Prosečan broj članova po domaćinstvu na ruralnom području je smanjen sa 3,05 na 2,75, a u gradskim naseljima sa 2,77 na 2,44.

Popisni podaci pokazuju da je prosečna starost ukupnog stanovništva 2011.‒2022. povećana za 1,7 godina, kod gradskog za 0,7 godina, a kod seoskog stanovništva za 1,9 godina, sa 43,3 na 45,2 godine.

Negativni trendovi beleže se i kada je reč o raspoloživom poljoprivrednom zemljištu jer je ono u deceniji od 2012. do 2023. godine smanjeno sa 5,35 miliona hektara na 4,0 miliona hektara dok je korišćeno poljoprivredno zemljište smanjeno za 180.000 hektara.

Struktura korišćenog poljoprivrednog zemljišta (KPZ) 2023. godine je značajno promenjena u odnosu na 2012.

Mada je zemljište pod oranicama i baštama neznatno povećano sa 2,513 na 2,518 miliona hektara, u strukturi KPZ je povećalo svoje učešće sa 73,1 odsto na 77,7 odsto.

Voćnjaci su povećani sa 163.000 hektara na 196.000 hektara, čime su povećali svoje učešće u strukturi KPZ sa 4,8 odsto na 6,1 odsto, zemljište pod vinogradima je smanjeno sa 22.200 hektara na 18.200 hektara.

Najveći pad registrovan je kod livada i pašnjaka, pošto je ukupna površina livada i pašnjaka smanjena sa 713.000 hektara na 469.000.

(Telegraf.rs/Tanjug)