Crna Gora želi deo Bilećkog jezera za sebe: Balkanski vodeni div predmet spora vrednog milijarde

Foto: Shutterstock

Država Crna Gora je za dogovor u vezi sa rešenjem pitanja korišćenja potencijala Bilećkog jezera (nalazi se na teritoriji opštine Bileća, istočna Hercegovina, Republika Srpska, BiH i teritoriji opštine Nikšić, Crna Gora), ali ostale države BiH i Hrvatska nisu bile kooperativne u tom pogledu, pišu Vijesti.me. Pravo države Crne Gore je da koristi vode na svojoj teritoriji, ali da bi trebalo iscrpiti sve mogućnosti za dogovor pre jednostranih odluka. Ovo je rečeno zvanično “Vijestima” u Ministarstvu energetike i rudarstva. Ovo pitanje je i ranije pokretano, a Vijesti su pisale da je Crna Gora zbog nekorišćenja hidroenergetskog potencijala jezera dosad izgubila milijarde evra.

Proizvedena struja - ko koristi Bićečko jezero

Elektroprivrede Republike Srpske (ERS) gazduje sa dve od četiri hidroelektrane iz ovog sistema koji koristi vodu iz Bilećkog jezera, treća hidroelektrana je “Dubrovnik” u kojoj ERS i Hrvatska elektroprivreda dijele proizvedenu struju, dok se četvrta “Čapljina” nalazi u Federaciji BiH.

Sve ove hidroelektrane, izgrađene u periodu od 1965. do 1981. godine, u potpunosti ili delimično koriste vodu iz Bilećkog jezera čiji deo pripada i Crnoj Gori, koja tada nije učestvovala u njihov izgradnji, ali izgradnju nije ni odobrila niti se odrekla svog prava.

“Vijesti” su tražile stav Ministarstva energetike kojim rukovodi ministar Saša Mujović da li taj resor smatra da Crna Gora ima pravo na deo proizvedene električne energije iz sistema hidroelektrana na Trebišnjici.

- Pitanje razgraničenja međugraničnih reka, podele njihovog potencijala i rešavanja nastalih spornih odnosa nije više subjektivne prirode već je uređeno odredbama više međunarodnih konvencija, pravila, deklaracija i povelja koje se sve zasnivaju na principu “razumnog i pravičnog korištenja voda” - poručili su ovom resoru.

Crna Gora se poziva na dva dokumenta

Kako su pojasnili u slučaju Crne Gore relevantna su dva dokumenta Helsinška pravila o korišćenju voda međunarodnih rijeka - Komitet za vode Svetskog udruženja za međunarodno pravo (1966-1996) i Konvencija o pravu neplovidbenih korišćenja međunarodnih vodotoka – Komisija UN-a za međunarodno pravo (1997).

- Helsinška pravila o korištenju voda međunarodnih rijeka - Komitet za vode Svjetskog udruženja za međunarodno pravo (1966-1996) članom IV je definisano “Svaka država u slivu, unutar svoje teritorije ima pravo na razuman i pravičan udio u korisnim upotrebama voda međunarodnog slivnog područja”, a član V “Šta je razuman i pravičan udio u smislu pravila iz člana IV utvrđuje se u svjetlu svih relevantnih faktora u svakom pojedinačnom slučaju…’’ Relevantni faktori koji će se uzimati u obzir, čime njihova lista nije iscrpljena su - geografske karakteristike sliva, posebno uključujući veličinu slivnog područja na teritoriji svake države u slivu, hidrološke karakteristike sliva, posebno uključujući doprinos voda iz svake države u slivu, mogućnost kompenzacije jednoj ili više država u slivu kao sredstvo za rješavanje konflikata između različitih korištenja - kazali su iz Ministarstva energetike.

Kada je u pitanju Konvencija o pravu neplovidbenih korištenja međunarodnih vodotoka - Komisija UN-a za međunarodno pravo (1997) iz ovog Vladinog resora ukazuju na član 5 “države vodotoka će svaka na svojoj teritoriji koristiti međunarodni vodotok na pravičan i razuman način” i Član 6 “korišćenje međunarodnih vodotoka na pravičan i razuman način u smislu člana zahtijeva uzimanje u obzir svih relevantnih faktora i okolnosti… Težina koja će se pridavati svakom od faktora određuje se poređenjem značaja tog faktora sa značajem drugih relevantnih faktora. U određivanju šta je razumno i pravično korištenje svi relevantni faktori će biti razmatrani zajedno, a zaključak će se izvesti na osnovu celine”.

- Smatra se da bi svaki stručni obrađivač, zajednička komisija, Međunarodni sud pravde ili izabrana arbitraža u postupku pravičnog uređenja raspodele hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera i sliva Trebišnjice, kao međunarodne reke, pošla od ovih odredbi i rešila ga kao slučaj za sebe pored ostalog i iz sledećih razloga što Crna Gora, kao pribrežna država, nikada nije dala pisanu saglasnost za potapanje svoje teritorije vodama Bilećkog jezera, što je predstavnik Crne Gore u Komisiji za prijem hidroenergetskog sistema HE Trebišnjica rezervisao pravo svoje države da naknadno postavi zahtev za zaštitu svojih interesa, što država Crna Gora, kao titular pripadajućeg dela vode Bilećkog jezera kao javnog dobra, nije već 58 godina kod nizvodnih elektrana ostvarila svoja pripadajuća prava. Uz to, što su Bilećko jezero i sve četiri nizvodne elektrane delovi jedinstvenog projekta energetske valorizacije voda međunarodne reke Trebišnjice, a koji je realizovan u okviru SFRJ kao zajedničke države Crne Gore, BiH i Hrvatske i što sve osnovne proizvodne perfomanse četiri nizvodne elektrane daju vode Bilećkog jezera i po tom osnovu je proizvodnja HE Dubrovnik dugi vremenski period i deljena između Hrvatske i BiH 22:78 posto”, naglasili su iz Ministarstva energetike, dodajući da sa ERS postoje najave razgovora s tim u vezi, a kada budu konkretizovane, javnost će biti obaveštena.

Na pitanje da li bi za eventualnu realizaciju HE “Boka” sa vodama iz Bilećkog jezera bila potrebna saglasnost Elektroprivrede RS ili nekih drugih vlasti u BiH iz Ministarstva energetike su kazali da je problem što ne postoji dogovor, odnosno, saglasnost o tome koliko kome pripada vodnog potencijala.

- Prethodnih decenija Crna Gora je aktuelizovala pitanja zaključivanja sporazuma sa RS i Hrvatskom, koji ima već sa Srbijom i Albanijom. Dva puta, 2004. i 2010. godine je Crna Gora bila na pragu zaključivanja tog ugovora. Čak je 2010. usvojen nacrt ugovora o vodama koji je upućen BiH, a na koji do dan-danas nismo dobili odgovor. Pretpostavka je da je tu problem upravo raspodjela hidropotencijala Bilećkog jezera - kazali su u Ministarstvu energetike.

Prelepo Bilećko jezero; Foto: Shutterstock

Zajedničko pitanje

Ministar Mujović je pokrenuo pitanje Bilećkog jezera na sastanku u Beogradu ove sedmice sa Dubravkom Đedović Handanović, ministarkom rudarstva i energetike Srbije i Petrom Đokićem, ministrom energetike i rudarstva RS.

- Najbolji test našeg zajedničkog kapaciteta i sposobnosti da sarađujemo i da tu saradnju još više poboljšamo je pitanje Bilećkog jezera. Veoma sam radostan što sam za pregovaračkim stolom sa ministrom Đokićem koji je istakao dobru volju da se ovo pitanje krene rešavati i ja očekujem ponudu kolega iz RS, da vidimo kakve ćemo korake napraviti u tom pravcu i kako ćemo ovo zajedničko pitanje rešiti - naglasio je Mujović.

Procenjuje se da je površina sliva Bilećkog jezera, kako su kazali u ministarstvu, koja pripada Crnoj Gori oko 40 posto i da je zapremina akumulacije koja pripada Crnoj Gori 24 posto od ukupne bilećke akumulacije.

- Ovaj podatak je rezultat Subsektorske studije (2005. godine), koju su za potrebe Vlade Crne Gore uradili eksperti Vlade i Univerziteta Crne Gore, a gde je kriterijum “veličine zapreminskog udela ukupnog vodnog potencijala sa teritorije Crne Gore” korektno primenjen. Vodoprivredna osnova Crne Gore, daje podatak o veličini slivnog područja Crne Gore prema Trebišnjici od 541 km2, na kojem padne 936 hm3/god. vode, a sa kojeg u hidrosistem Trebišnjice otiče 755 hm3/god. vode, tj. računa se sa dotokom sa crnogorske teritorije u iznosu od 24 m3/s - rekli su u ministarstvu.

Bilećko jezero: Među najvećoim akumulacijama na Balkanu

Bilećko jezero je jezero koje se nalazi na teritoriji opštine Bileća, istočna Hercegovina, Republika Srpska, BiH i teritoriji opštine Nikšić, Crna Gora. Nastalo je izgradnjom brane Grančarevo na reci Trebišnjici blizu grada Bileće 1968. godine. Brana je visoka 123 metra, a široka u vrhu 439 m.

Bilećko jezero spada među najveće veštačke akumulacija na Balkanu, dužine 18 km i širine 3–4 km. Površina jezera je oko 33 km², u zavisnosti od vodostaja (od toga je 82,74 % površine jezera u Bileći, a 17,26 % u Nikšiću) . Na dnu jezera se nalazi napušteno selo, koje je evakuisano prilikom gradnje hidroelektrane Trebinje I. Najveća dubina Bilećkog jezera je 104 metra, a nalazi se na oko 400 m nadmorske visine. Zapremina jezera je 1280 miliona m³ a korisna zapremina je 1 100 miliona m³.

(Telegraf.rs / Vijesti.me)